Ma'afu ^Featured

Ko e ‘alo ia ‘o e Tu’i Kanokupolu ko Aleamotu’a. Na’e mali ‘a Ma’afu mo ‘Elenoa Ngataialupe ‘a ia na’e ‘i ai hona foha ko Siale ‘Ataongo. Ko Ma’afu na’a ne tafoki ‘o Lotu Kalisitiane pea na’a ne folau ki Fisi ko ‘ene fekumi mo fakatotolo ki hono fakapoongi ‘o e taha ‘o e kau misinale ‘i he motu ko Vanua Balavu ‘i Fisi. Na'e 'i ai 'a e kau muimui folau 'o Ma'afu pea ko kinautolu na'a nau nofo'i mo tupu mei ai 'a e hako 'o e Kakai Tonga 'i he 'Otu Lau.

Ko Ma’afu na’a ne ‘ave ‘a e tui faka Metotisi ki he hahake ‘o Fiji pea na’e ‘i ai hono mafai mo hono ivi fakataki ‘o makatu’unga ai hono faka’apa’apa’i ia pea hoko ko e ‘Eiki Lahi ‘i Fisi. ‘Oku ‘i ai foki ‘a e tui ‘a e kau fa’u hisitōlia na’e loto lelei pe ‘a Tupou I ki he hikifonua ‘a Ma’afu ki Fisi ‘i he ‘uhinga ke ‘oua na’a toe uesia ‘a ‘ene totonu ki he Tu’i Kanokupolu.

Na’e fakanofonofo lelei foki ‘e Ma’afu ia mo hono mafai ‘i Fisi ‘i Lakeba pea na’a ne hoko ko e taki ia ‘o e kainga Tonga ‘i he ‘Otu Lau ‘i he ta’u 1848. Na’e vāofi ‘a Ma’afu mo e Tu’i Nayau ‘a ia koe ‘eiki lahi ia ‘o e ‘Otu Lau. Na’e fakatahataha’i ‘e Ma’afu ‘a e ngaahi motu na’e te’eki ke pule’i lelei ‘i he malumalu ‘o e Tu’i Nayau. Na’e foaki ‘e Ma’afu ha kalia ma’a e Tu’i Cakau pea foaki foki kiai ‘e he Tu’i Cakau ‘a e motu ko Vanua Balavu. Na’e hiki ai ‘a Ma’afu ki Lomoloma ‘o nofo ai mo hono kainga pea tupulaki foki hono mafai mo 'ene pule.

Na’e hoko ‘a e malohi ‘o e ivi fakataki ‘o Ma’afu mo ‘ene to’a kene ma’u ai ‘a e faka’apa’apa ‘a e Hou’eiki ‘o e ‘Otu Lau pea hoko atu ai pe ki he’ene tau’i ‘a e lotu faka-hiteni pea ne fakatahataha’i ai ‘a e ‘Otu Lau ki hono mafai ‘o a’u atu ki he faka-Tokelau ‘o Vanua Levu. Ko e kau tau foki 'a Ma'afu na'e tokolah pe ia koe kau Tonga pea na'a 'ilonga lahi hono ilifia'i mo faka'apa'apa'i 'ehe kainga Fisi.

Na’e a’u ki he tu’unga na’e ongo’i ‘e he Hou’eiki Fisi ‘a e malohi ‘o e ivi mo e mafai ‘o Ma’afu pea na’e ‘i ai mo e tailiili tene ma’u katoa ‘a Fisi ki hono mafai. ‘I he hoha’a ko’eni ‘a e Hou’eiki Fisi na’e pau ai ke fakamo’oni ‘a Ma’afu mo e Konisela Pilitānia ‘o e ‘aho koia ‘i he ta’u 1958 William Thomas Pritchard ‘e ikai tene fakalahi hono mafai ke kapa ‘a e toenga ‘o Fisi. Na’e fakanofo ia ki he Tu’i Lau ‘i he ta’u 1869 pea na’e ma’uma’uluta ai pe hono mafai ‘i he hahake ‘o Fisi.

Na’e kau pe foki ‘a Ma’afu hono tokonia ‘a e foaki ‘o Fisi ki Pilitania ‘i he ta’u 1874 pea ‘oku kei totolonga mai hono hako ‘i he ‘Otu Lau ‘o Fisi ‘o a’u mai ki he ‘aho ni. Na'e toe 'i ai pe foki mo e tui ia na'e 'uhinga hono foaki 'e he Tu'i Fisi Cakobau 'a Fisi ki Pilitania ko 'ene manavahe ki he to'a moe malohi 'a e mafai 'o Ma'afu. Na’e pekia ‘a e Ma’afu ‘i he ‘aho 6 ‘o Fepueli 1881 pea ‘oku kei tolonga mai ‘a e hisitolia ‘o e helo Tonga ni ka koe hulihuli ‘o e Ha’a Tu’i Kanokupolu.