Vave hikihiki ‘a e tukuhau mo e tute: Ko e fē fakatau’ataina’i 'o e kakai? ^Featured

‘Oku mahino pe foki ko e hu’unga pa’anga ‘eni ‘a e fonua ki he’ene ngaahi ngāue ka ko e talu ‘a e hū mai ‘a e Pule’anga ‘o Pohiva mo e hangē ha loketi ‘a e kaka ‘a e tukuhau he tafa’aki kehekehe ‘o e fonua.

Kuo a’u ‘eni ki he tu’unga ko hono ma’alali’i ‘e he Potungāue Kasitomu mo pa’anga hū mai ‘a e a’usia ‘o ‘enau tāketi ki he ta’u pea ‘oku fakafiefia ia ka ko e a’usia ko’eni ‘i he funga ‘o e pikoua ‘a e tu’a ‘o si’i kakai totongi tukuhau ‘o e fonua. ‘Oku fehu’ia leva heni ‘a e anga ‘o e fokotu’utu’u ngāue (policy) ‘a e Pule’anga mo e ngaahi palōmesi na’e tu’ukāivi ‘a e Palēmia ‘o e ‘aho ni mo hono kau muimui hono malanga’i ki he fonua kuopau ke fakatau’ataina’i kinautolu ‘o kau ai hono holoki ‘o e tute mo e tukuhau.

‘Oku ho’ata mai he ngaahi ‘aho ni mei he ngaahi tu’utu’uni ngāue kuo fatu ‘e he Pule’anga ko’eni ‘a hono ha’iha’i ‘o e kakai ‘o e fonua ‘aki ‘a e hikihiki ‘o e tute pea ko e fakaloloma ko’ene huki tonu ‘i he me’atokoni pea fua ‘e he kakai ‘o e fonua hono kanongatamaki. ‘Oku mahino pe ‘a e tukuhau he fetongi pa’anga mo e pa’anga talafi mei muli ‘oku fakataumu’a ki he sipoti neongo na’e hoha’a lahi ‘a e kakai ‘o e fonua kiai ka ko e ngaahi tukuhau kehe ‘oku totonu ke toe fai hano fakakaukau’i.

‘Oku malava mei heni ke sio atu ‘a e kakai ‘o e fonua ki he ngaahi fakamole ‘a e Pule’anga ‘oku ‘uhinga ai hono tanaki ‘a e pa’anga ko’eni mei he kau totongi tukuhau ‘o fakahoa mo e ngaahi Pule’anga ki mu’a ‘a ia na’e mei tuli honau telinga he toutou kalanga ‘a e Palēmia ‘o e ‘aho ni hono fakaanga’i. Kuo nifi ia kae nafa ‘eni ‘oku lolotonga hoko he fonua.

‘Oku ‘i ai foki ‘a e ngaahi fakamole ‘a e Pule’anga ‘o e ‘aho ni kuo fakamo’oni’i ‘oku ‘ikai hano makatu’unga lelei ‘o kau ai ‘a e ngāuehala ‘aki ‘a e koloa ‘a e mo e pa’anga ‘a e fonua, ngaahi fakamole ‘ikai hano makatu’unga pe hano patiseti pea iku hoko ai ‘a e fetukuaki ka kuo mole ‘a e pa’anga mo e ‘ikai malava ke mapule’i ‘a e folau ‘a e kau taki mo e ngaahi fakamole kehe ka ‘oku a’uhia faka’aho ai ‘a e pa’anga mei he lepa ‘a e fonua.

‘Oku ‘i ai ‘a e faka’apa’apa lahi ki he lao ki he ifi tapaka ka ‘oku to’o mai ‘eni ko e fakatātā ‘o e fakatau’atāina faka-Temokalati. ‘Oku ho’ata mei heni hono ha’iha’i ‘a e nima mo e va’e ‘o e kakai ‘o e fonua pea ‘oku mōlia ‘a e laumalie tau’atāina faka-Temokalati heni. ‘Oku mahu’inga ‘a e lao ko’eni ki he mo’ui lelei ‘a e kakai ka ‘oku nenefu ‘a e laumalie ‘o e tau’atāina kuo foaki ‘e he Konisitūtone pea ‘oku totonu pe ke fai hano vakai’i.

‘Oku ‘i ai pe ‘a e founga ke fakahoko’aki pea ho’ata mai he taimi tatau ‘a hono fakatokanga’i ‘a e tau’atāina ‘a e kakai ‘o e fonua. Ko e poini ia heni ko e hikihiki ‘a e totongi tukuhau mo e laumalie ‘o e fakatau’atāina mei he ha’i faka-‘ikonomika mo faka-politikale ‘a ia na’e lohiaki’i ‘aki ‘a e kakai ‘o e fonua lolotonga ‘a e kemipeini ki he fili Fale Alea 2014 ka ‘oku ‘ikai ho’ata mai ‘oku ‘ikai mo’oni.

‘Oku tohi’i mahino hinehina mo ‘uli’uli ‘i he Palani Ngāue ‘a e Pule’anga (Tonga Strategic Framework) kuo pau ke fakahoko ha talanoa (consultation) mo e kakai fekau’aki mo e ngaahi tukuhau pehe ki he ngaahi lao ‘oku ne uesia ‘enau mo’ui mo ‘enau tau’atāina. ‘Oku mahino mai kuo fakapulou’i ‘a e ‘elemeniti faka-Temokalati ko’eni kae fakahoko pe ‘a fakakaukau ‘a e Pule’anga ‘o e ‘aho ni.

Kaikehe ‘oku vave e hikihiki ‘a e tukuhau mo e tute pea ‘oku kamata ke molia atu ‘a e laumalie ‘o e tau’atāina faka-‘ikonomika mo faka-politikale he fonua ni pea ‘oku totonu ke fai hano saupulu kei taimi.