Tuku e toko 200 tupu ki tu'a mei he Tonga High School ko e tō he sivi Featured
9 Fepueli, 2017. Kuo tuku ki tu’a mei he Ako Ma’olunga Tonga ‘a e fanauako ‘e toko 200 tupu koe tō ‘i he sivi.
‘Oku mahino mai foki ko’ene toki a’usia ‘eni ‘e he ‘apiako ni ha tu’unga pehe ni ‘i he hisitōlia hono fokotu’u.
Na’e ‘ohake foki ‘i he feme’a’aki ‘a e Fale Alea ‘i he uike ni ‘a e kaveinga ni pea na’e kole ai ‘e he Fakafofonga ‘o e Ongo Niua Sosefo Fe’ao Vakatā ka ko e Kolisi Tutuku ‘o e Ako’anga ni ke ‘oange ha faingamalie ‘o e fanau ako ko’eni.
‘I ha tali mei he ‘Eiki Minisitā Ako, na’a ne me’a ki he mahu’inga ke kei pukepuke ‘a e tu’unga ma’olunga ‘oku ‘i ai ‘a e ‘Apiako ni he ko e falemaama tupu’a ‘o e fonua.
Na’e fai foki ha fetu’utaki ki he Ako’anga ni pea na’e mahino mei ai koe fanau ko’eni ‘oku nau ‘i he levolo ‘o e ngaahi kalasi sivi faka-pule’anga pea koe tu’utu’uni ngāue pe foki ‘eni ‘a e Ako’anga ni ‘oku nau muimui kiai.
‘Oku ‘i he tu’unga ma’ulalo fakalukufua pe foki ‘a e ola o e ngaahi sivi fakapule’anga ‘i he fonua pea ‘oku ‘i ai foki ‘ene felave’i mei he ngaahi feliuliuaki ki he sisitemi ako ‘a e fonua ‘a ia ‘oku fakahoko mei eh Potungāue Ako.
13 comments
-
Poupou Fifita he tohi mahui'nga koia pea 'oku ke mo'oni. Ko hono tuli e fanau 'e toko 200 tupu mei he THS 'oku 'ikai 'I ai ha maka tu'unga lelei he 'oku 'mahino meihe ola e sivi 'oku TA'EFALALA'ANGA e sivi ne fai.
Mei he ola ma'ulalo e ngaahi sivi fakapule'anga, 'oku haa mai ne 'ikai mahino ki he fanau e ngaahi me'a lahi kau ai e natula e silapa mo hono sivi'I kinautolu. Koe me'a tatau pe moe kau faiako - Ne 'ikai - ne 'ikai ke nau ma'u e taukei fe'unga ke teu'I aki e fanau koe 'uhi koe si'i e taimi.
Kole atu kihe Pule'anga ke fakafoki e fanau THS ne tuli he 'oku 'ikai ko ha 'anau toonounou ka koe tu'unga ta'efe'Unga ne 'I ai hono teu'I e liliu ki he sivi ne iku 'o sivi'I'aki kinautolu. 'Oku ta'efakalotu, fakapo'uli, pea fakamaa ke toonounou e Pule'anga kae fua e kanonatamaki 'ehe fanau ako moe matu'a.. -
Kuo ki'i fuoloa hono talanga'i e kaveinga ni ka 'oku tonu pe ia he 'oku mahu'inga eni ia ki he fonua fakalukufua..oku hoko e talanga'i e liliu mei he Standardize ki he Raw mark ko ha fo'i poini kuo nofo e tokolahi 'o poupou'i mo fekiki ai ka ko hono mo'oni 'oku na lelei fakatou'osi pe..ko e issue totonu ne tonu ke fai ai e tokanga ko e founga mo e taimi ne tuku mai ke fai ai e fo'i liliu ko eni mo hono fakahoko..ko e ma'u e tokolahi ki he liliu mei he standardize ki he raw marks ko e ha pe maaka 'oku ma'u he pepa sivi e fanau pea ngaue'aki ia ka 'i he founga fakamaaka motu'a pe 'a ia na'e 'osi ma'u pe he Examination Unit 'a e Potungaue Ako mei fuoloa e polokalama software ko ia mei he EQAP ke lava pe 'o ma'u e standardize mo e raw mark fakatou'osi pea toki fa'iteliha aipe pe ko e ha e me'a 'oku fiema'u ke lipooti 'aki ki tu'a ki he public ...ko e me'a 'ikai ke mahino ki he tokolahi ko e liliu ia ne fakahoko ne kehe ia, 'a ia ko hono liliu e founga fakamaaka mei he standardize ki he raw kae ngaue'aki e SOLO taxonomy ko e me'afua ia ki he ola e ngaue 'a e fanau pea kehe leva e founga e lipooti ia ne ngaue'aki..'i hono toe 'ai 'e taha ko e liliu ke Outcome Based..Ko e fehu'i leva 'oku tonu ke fai ai e tokanga?..Na'e 'i ai ha taimi fe'unga ke teuteu ki he liliu koeni ki he kau faiako mo e fanau?..fefe silapa ako?..fefe kau seti pepa sivi?..Na'e mahino ki he matu'a e fa'ahinga liliu ko eni?..ko e tali ki ai ko e 'IKAI!!!...ko e tokolahi e kau faiako ne teu'i kinautolu he ako fakafaiako he ta'u 'e 3 'o ngaue'aki e BLOOM taxonomy pea ko e hu mai ko ia e SOLO taxonomy ne kehe ia pea 'ikai fu'u mahino ki he tokolahi hono ngaue'aki pea fakamatala'i pe he ngaahi houa si'i pea fekau ke liliu ki ai...'o tatau pe mo e kau seti e pepa sivi fakapule'anga....ta'u e tolu hono teuteu'i e kau faiako he founga motu'a kae lau houa pe liliu fo'ou ia...ko hai leva 'oku fua hia heni?..ko e fanau!!..'okapau ko e liliu ki he raw mark na'e makatu'unga pe founga fakamaaka motu'a mo e software ta'etotongi na'e 'osi ma'u pe 'e he Exam Unit kou tui he'ikai fai ha longoa'a kae pango he na'e fakapipiki atu he fo'i liliu ia ko eni e fo'i fakapulou lahi ne fai he Palemia mo PIveni ke 'omai e software fo'ou ke ngaue'aki ke fakalakalaka ai e ako kae tuku e me'a ia 'a e EQAP...koeni kuo tala 'oku hala ha software..ko e ha e taumu'a totonu e liliu ko eni?..MONEY!!!..'okapau ne mahino ki he tokolahi e founga e fili e lava mo e to he sivi 'oku toe fakaoli ange..he 'oku kei tanaki pe total score e pepa sivi pea mahino ai e lava mo e to 'a ia 'oku kei nofo pe ia he founga motu'a 'a e ngaue'aki e QUANTITY kae tuku e QUALITY ia 'oku malanga'i he liliu ko eni..'a ia ka to ha fo'i lesoni 'e 3 kae lava ma'olunga pe taha pea tanaki kotoa ia 'o fakalaka he maaka lava 'oku ke lava leva..founga motu'a ko e lava e English mo e lesoni kehe 'e 3 pea ko e lava ia...QUALITY or QUANTITY?...tali ki ai ko e fakatou'osi!!!...ko e fakalaka e ako ne tonu ke nofo he kakai 'oku nau fakahoko e faiako mo e naunau 'oku ngaue'aki 'i lokiako ke malava ke hakeaki'i ka 'oku 'ikai ko e software 'oku totongi mamafa..pea ko e tukia'anga ia e fanau tokolahi he Tonga High School he na'e 'ikai ke nau to kinautolu ko ha ta'etokanga ka ko e to he system fo'ou 'oku ngaue'aki...he 'okapau kuo to lalo e Ako Matiketika fefe 'alaa ai e ngaahi ako kehe?...
-
'I he mala'e 'oe ako 'oku 'i ai e tefito'i tui ko 'eni:
"Ko e taimi ko 'ee 'oku fu'u tokolahi ai e too 'i ha sivi fakapule'anga, 'oku totonu ke fai leva e tokanga ki he TU'UNGA FALALA'ANGA ('RELIABILITY' mo e 'VALIDITY)' e ngaahi pepa sivi ne sivi ai e fanau."
Ko e tu'unga 'ilo ko 'ena 'i 'olunga 'oku fekau'aki ia mo e ngaahi mahino fakasaianisi mo fakamamani lahi 'oku pehee 'i he lea faka-Pilitania koe "every human characteristic - including intelligence - is normally distributed". Ha fa'ahinga maafihunga (characteristic) pe 'oe fa'ahinga 'oe tangata ko e tokolahi taha 'oku 'ikai ke nau fu'u ma'ulalo pe ma'olunga ka 'oku nau ofi holo pe he 'avalisi. 'Oku 'ikai ngata pe he tangata, ka ko e faka-natula ia 'oe me'a mo'ui kotoa pe.
Pea 'oku tonu e fo'i 'ilo fakasainisi ko ia he taimi kotoa pe. Kapau te tau ngaue'aki ha talafakataataa mahino: Ko e "loloa" (height) 'o ha fanau ako 'i ha kolisi 'i Tonga ni 'oku "normally distributed". 'A ia ko hono 'uhingaa koe loloa 'oe tokolahi taha 'oe fanau e ofi holo pe he loloa faka'avalisi 'oe fanau kotoa he 'apiako koia. Fakatatau ki he 'avalisi, ko e kau nounou (pukupuku) mo e kau loloa 'oku nau tokosi'i ange.
Ko e me'a tatau pe 'oku totonu ke hoko ki he ola 'oe sivi fakapule'anga. Koe maaka 'avalisi 'oku totonu ke nofo ofi holo pe he 50%, pea koe tokolahi taha e fanau ne sivi 'oku totonu ke ofi honau maaka ke maaka 'avalisi kae lava ke tau pehee 'oku falala'anga e sivi koia.
Ka 'oku fakaloloma e taimi ko 'ee 'oku fu'u tokolahi fau ai e kau too he sivi, he 'oku mahino mai leva 'oku fu'u ma'ulalo e maaka 'avalisi, pea 'oku fu'u ta'efakanatula leva e sivi koia. 'Oku totonu leva ke fai ha hoha'a ki he tu'unga falala'anga e sivi koia he kuo hoko ia koe me'afua TA'EFALALA'ANGA 'oe tu'unga 'ilo mo mateuteu fakaako e fanau ako.
Ko hono tuku ki tu'a (tuli) e fanau ne 'ikai ola lelei 'enau sivi mei he THS 'oku fakamamahi he 'oku mahino koe me'afua (sivi) ta'efalala'anga 'oku makatu'unga ai e tu'utu'uni koia. Ka ola kovi pehee fau e sivi pea 'oku 'i he tu'unga fehu'ia lahi fau e sivi koia.
'Oua mu'a e tukuaki'i e fanau. Ko e 'uhinga ia ne nau omi ai ki he THS koe fie 'ilo ki he poto. Ne 'osi totongi 'enau ako pea ne toe totongi mo 'enau sivi. Ko ho ta fatongia ia kau faiako mo e Potungaue 'Ako ke fakapapau'i ne 'ikai lii ki tahi e pupuha e matu'a.
Ko e ngaahi fehu'i: 'Oku falala'nga nai e ola e sivi ko 'eni? Ne mateuteu nai e fanau ki he sivi? Ne sivi'i e me'a ne totonu ke sivi'i? Ko e tui ia ka ne fai ho ta Potungaue Ako (kau ai e kau faiako, Va'a sivi mo ia kotoa ne kau ki hono seti, maaka mo polosesi e sivi) ki he lelei taha, ne tonu ke ofi e pass rate he 50%. Ka koe 80+% e failure rate, 'oku mahino mai 'oku 'ikai ko e fanauako ka ko e sivi 'oku ta'efalala'anga.
Faka'apa'apu mo e lotu. -
Ko e 'asi mai 'a e minista ako 'o talamai ke 'ave fanu na'e too ki he ngaahi ako kehe ko e fo'i tali ma'u lalo ia kuo0 fai 'e ha minisita ako. Ko e fatongia ia 'o e Pule'anga ko hono ako'i hono kakai. 'Oku 'ikai ko ha fatongia ia 'o ha siasi. Ko e fakalakalaka 'a e ako 'o a'u mai ki onopooni kuo liliu e vakai ki he ako 'o pehe ni. 'oku 'ikai ke toe tukuaki'i e fanau ako he taimi 'oku ola kovi ai 'enau ako ka kuo pau ke to 'a e tukuaki'i ki he silapa, sisitemi ako pe Potungaue ako, kau faiako mo e atakai 'o e tamasi'i. Ka ko e 'uhi na'e toki fai e liliu he founga fakamaaka 'o e sivi 'o hoko taimi tatau ia mo0 e to tokolahi pe heni he histolia 'o e ako 'i mamani kuo hoko ia 'i Tonga ni he liliu kuo fai 'e 'Akilisi Pohiva, Siaosi mo Piveni. Pea 'oku 'i ai e tui 'oku hoko e to tokolahi pehe koe tupu mei he liliu 'a e founga fakamaaka 'oklu te'eki maau e ngaahi me'a na'e tonu ke teuteu kimu'a pea toki fai e liliu.
Ko e me'a 'oku fai ki ai e fifili pe 'e toe 'asi mai 'a fe 'a 'Akilisi mo Piveni 'o fakamatala mai 'a e formula na'e tamate'i 'aki 'a e fanau 'a e kakai. Ko e me'a pe 'oku mahino ko e fo'i founga maumau tangata mo'oni kuo fai 'e he Potungaue Ako ko eni. Ka ko hai nai 'e 'eke ki ai e kakava mo e ivi 'o e kakai mo 'enau fanau.
Ko 'eku lea atu ko eni he na'a ku seti e taha e ngaahi lesoni pea ko e lesoni ko ia na'e kei ngaue'aki pe ia 'a e silapa motu'a he standardization ka e sivi'i'aki ia 'a e founga fakamaaka 'o e raw mark.
Ko e me'a 'oku mahino kiate au ko e kau 'ofisa ako na'[a nau o ki Fale Alea na'e 'ikai ke toe lava ha taha 'o lea hake he 'aho na'e fai ai e talanga 'i he holo Epworth. Na 'a nau longo pe a'u kia Piveni, tukukehe pe motu'a ako solopani ko Hepeti na'a tu'u '[o kole 'a e falala 'a e kakai. 'Ikai 'ilo 'e he motu'a ni koe falala ko e me'a ia 'oku 'ikai ke kole ka 'oku pau ke ngaue'i. Ko eni kuo tau sio mata ki he ola tamaki 'o e liliu ko eni. -
Koia kotoa oua e fiu talu etau fanogo sivi mo etau fnogo ai pe i he sivi ha toko 105 lava toko 103 e meimei ke to ai pe ha toko 2 kihe 5 he sivi kotoa kae tokolahi pe kau lava a THS. Kataki THS heikai temou tika ai pe he taimi kotoa he oku ikai ke toe inasi homou atamai o moutolu ha ivi'i atomi kemou lelei pe he taimi kotoa ee
-
Koe Tenga tete too, koia pe tete utu pea ka kovi hono fua tete kai pe a nunu'a ? Tete kai ma 'I hoto kakava ?
1. 'Oku 'ikai koha me'a fo'ou 'eni ia oku hook he THS, 'ae to he Sivi pea tuku kitu'a, tautau tefito kihe Form 5 moe Form 6. Koe form 7 ko honau ta'u fkosi kinautolu.
2. 'Oku fai 'ae Fifili ? na'a koe 'uhinga 'eni na'e fai ai hono Liukava'i 'ae founga fkma'aka 'oe Sivi mei he Standardised kihe Raw Marks, ke mahino 'ae tu'unga totonu 'ae Sivi ki'i(tamasi'i/ta'ahine) ako ?
3. Koe toki tu'unga ma'olalo mo'oni kuo a'usia 'ehe THS ?
4.Pea 'oku sai ia ke tau 'ilo kiai pea hunoa 'ae ng Api Ako kehe ?
5. Na'e fkhoko 'ae Sivi Tutuku Ma'olunga (HSC) 'o
NSW he hivangofulu tupu (1997's) pea koe taha 'ae ng High Sch 'ihe Vahenga Sydney. Na'e 'ikai lava ha Tamasi'i Ako 'e taha mei he Ako ko'eni he sivi HSC !! ka koe High Sch. 'ae Puleanga NSW.
6.Na'e ngatu 'ae Puleanga NSW moe Ministry of Education ke fekumi koe ha koaa 'ae Palopalema ? pea na'e tu'utu'u ni ke fkhoko ha commission of in queries.
7. Tau toki hook atu, kae vakai pe 'etau fanau na'a koha li'aki ako pe 'I Fale Ako. -
Mo'oni 'aupito e poini 'a talia'uli mo faaimata - tuli aa e fanau ia na'e mahino na'a nau lava pe nautolu ki he Tonga High, ka e fakahu lalo uaea atu a e fanau ia na'e kolosi hake pe 'o hu "placement test" koaa koe feinga ke hola mei he system sivi 'a e fonua kae hu fakatafa'aki atu. Ko e me'a ia 'oku ui koe lalo uaea. Kou ma'u 'a e fakamatala ne hili e placement test na'e ui mai 'a e kau lava, pea makatu'unga he launga 'a e matu'a 'oku nau ma'olunga he pule'anga ne toe tu'utu'uni ai e Potungaue Ako ke hu 'ae taha kotoa pe na'e placement test. kau aipe fanau ne to. 'Io - hu a nautolu 'o Tonga High School, kae hu atu ki tu'a e fanau Tonga High mo'oni ia ne li'aki pe nautolu ia 'i lokiako he lolotonga e ta'u. Faka'ofa si'ono ngaohi e fanau 'ae kakai he Potungaue Ako moe Pule'anga 'oku taku koe pule'anga 'o e kakai.
-
He toki ongoongo fakaloloma pea 'oku 'ikai oli'ia pe fie fanongo ha taha kiai. Kuo tau pahia he fanongo he fetokehekehe'aki he Potungaue Ako moe 'ikai fetaulaki 'a e ngaahi misiona ngaue 'a e ako moe visone ki he ako 'i Tonga. Kuo ha e "access to quality education" 'oku talaki koe taumu'a ngaue kae tuli e fanau 'a e kakai mei he ako. Ko e tuku atu nautolu ki tu'a ke fakaako'i 'e hai? Koe fu'u tefito'i fatongia ia 'o e Potungaue Ako. Kapau 'oku mou tala koe Tonga High 'oku quality - 'oku fenapasi nai ho'o mou tuli e fanau moe access to quality education 'oku lau. Kalo aa moutolu pea tala aipe koe tu'utu'uni ngaue. Ko 'eku fehu'i - koe tu'utu'uni ngaue 'a hai?
Ne fokotu'u e Tonga High School mo hono ngaahi taumu'a 'e he tama Tu'i kuo unga fonua (tapu ange pea moia). Kuo mou oo fekumi kiai? Kuo mou lau e hisitolia 'o e 'apiako? Kuo mou vakili ki he founga 'oku sivisivi'i lelei 'aki e fanau ke nau hu ki he Tonga High School? 'Oku fasi homau loto - ko e kolisi tutuku mo e matu'a 'i he fa'ahinga 'ai'ainoa'ia koeni. Hu atu 'emau fanau kuo nau taau pea sivi'i kuo fe'unga moe Tonga High School 'i he founga me'afua kuo tuku mai he'e Potungaue Ako (Sivi Hu mo e Form 2 Common Exam) pea 'ikai ke mou tokanga'i nautolu. Ko e ha ho'o mou lula fua 'oku fua 'aki ho'o mou kau faiako moe puleako ke mahino 'oku nau fai honau fatongia ke taau moe faiako 'i he Tonga High School?? I bet you there's nothing. 'Oku mo'oni lahi 'a talia'uli - hu atu e fanau kuo nau taau mo e standard 'a e Tonga High School ka 'oku 'ikai lava he'e kau ngaue 'o e 'api ke tauhi mo pukepuke pe fakatupulekina pe aa e ki'i maama koia. Mou fu'u vave ki he tuli e fanau ka kuo mou ki'i vakai'i nai e kau ngaue? Kau taki ngaue? Palani ngaue? 'Uluaki 'ai mu'a e me'a 'oku mu'omu'a ke mu'omu'a - ka e tuku e tafoki pe 'o pae'i e fanau ako ki tu'a Ko ho'o mou fo'i 'ai koena Potungaue Ako, kou manatu ki he'eku fanongo letio ki he lotu taha 'ae kau faiako 'a e siasi Katolika pea pehee 'e he tama na' e lea ko hono fakaava e matapa ki he lokiako, ko hono tapuni ia e matapa ki he pilisone. Ka ko ho'o mou fakafotunga mai Potungaue Ako, kau taki ako, Tonga High School, kau faiako - ko ho mou faka'ii mai 'o tuli 'emau fanau tokua koe "uphold e legacy of the school" ko ho'o mou tapuni ia e matapa ki lokiako, ka mou fakaava mai e matapa ki he pilisone ki he hako tupu 'o e fonua. 'Oku fu'u ta'efakaako ho'o mou fa'ahinga faitu'utu'uni pea kuo kamata ke mole 'emau falala meia ki moutolu. Kapau 'oku mou loto ke uphold e legacy of the school - start with a review of the school status, school plan, teachers etc. Not, close the classroom door for our children. Ko e ma'u ho'o mou ngaue koena koe'uhi koe fanau ako. If it wasn't for the children, koe ha 'aonga ho'omou ta'utu 'ofisi moe to'o sioka. -
Mo'oni e lau, Sai ke tau 'ilo. Ko e ki'i fakakaukau pe kapau ne 'ikai e ngaahi ako 'a e ngaahi siasi ko e faka'ofa e ko e si'i fanau ko eni.Kuo taimi ke fokotu'u 'e he pule'anga ha 'apiako ke hu ki ai e tamaiki fefine 'oku to mei THS he 'oku sai e fanau tangata te nau hu ki 'Atele ka ko e fanau fefine ko e ngaahi ako pe 'a e siasi, ko e taha foki e 'uhinga 'oku piki ai e kakai e fonua he ako pule'anga ko e ma'ama'a e totongi ako. Kapau 'e 'ikai pea hiki hake a e 'inasi ki he fo'i 'ulu 'o $600 kae fai a he'e ngaahi ako e siasi e fatongia 'o e pule'anga. Ko e lele e ngaahi ako e siasi kou tui 'oku 'ikai ha tupu ka ko e 'ofa pe he kaha'u 'o Tonga. Tuku pe a e THS ki he lelei taha kae haveki a he'e tokolahi taha ia e fonua.
-
Ko e fa'ahinga ola 'ena ia oku te'eki ke a'usia ia 'ehe THS.. ka to ha toko 10 kuo osi kau ia he fu'u tokolahi... Koe fatongia o e Pule'anga ke ako'i e fanau mo e hako tupu oe fonua.. Oku 'iai koe tauhi e tuku fakaholo, oku hala fakamolale ia. Kapau na'e nofo pe motu'a PM he mea oku ne lava kae toe hu ia moe fa'ahinga huhumama 'o tala kuo holo kovi e ako pea ko e uhinga koe fakamaaka sivi pea ko hono fakamo'oni 'ena.. Oku lahi e ngaahi uhinga 'o e to 'ae fanau ka koe ta'u kuo hili oku toe tanaki atu moe pressure oe fefusiaki a e kau taki 'I olunga o uesia ai e kau faiakao pea moe fanau ako...
Ko e ola 'ena oe fakanafala ne fai 'ehe taki pea kuo fakahisitolia ai pe moe tolalo a e ako a e fanau hako tupu oe fonua